De gezinsgroep van Domus Christiani komt maandelijks samen voor gebed en onderricht. Vorige week was het onderwerp 'de vijf talen van liefde van tieners', naar het gelijknamige boek van Gary Chapman. Hieronder delen we graag het onderricht.
Inleiding
Gary Chapman ziet vijf talen van liefde bij echtparen, maar hij past het ook toe op de relatie van ouders naar hun kinderen toe (bij kinderen, bij tieners). Iedereen heeft een eerste liefdestaal waardoor hij het best liefde kan ontvangen, en eerder geneigd is om die liefdestaal te “spreken” naar anderen toe. De kunst bestaat er in de eerste liefdestaal te leren spreken van je vrouw of man, en dus ook van je kinderen.
Voor de meesten onder jullie zijn tieners in huis nog veraf (of lijkt het nog veraf). Veel van wat ik ga zeggen is echter ook op jongere kinderen van toepassing. Uiteindelijk is heel de opvoeding er op gericht om het kind te laten groeien in verantwoordelijkheid en vrijheid, tot volwassenheid. De voedingsbodem die daarbij onontbeerlijk is, is de liefde.
We hadden het boek al een tijdje geleden aangekocht, met de bedoeling het eens samen te lezen (maar het was er uiteraard nog niet van gekomen). Gelukkig is er met het jaarthema dit jaar een goede aanleiding toe: “Zie hoe ze elkaar liefhebben!”
Bij de eerste christenen viel de naastenliefde heel erg op, zelfs voor buitenstaanders. Hoe kunnen we onze liefde voor onze kinderen “zichtbaar” maken voor hen?
Nu onze oudste kinderen beginnen “puberen”: hoe kunnen we een goede, positieve band blijven houden? Hoe kunnen we invloed blijven hebben op de keuzes die ze gaan maken op moreel of geloofsvlak?
Chapman benadrukt dat een positieve ouder-tienerrelatie mogelijk is: dat is ook wat uw tiener wil. Belangrijkste aspect hierbij: tegemoetkomen aan de behoefte aan emotionele liefde van uw tiener. Diep in de ziel van de tiener is er een verlangen om zich verbonden te voelen met de ouders. Om zich door hen geaccepteerd en gekoesterd te voelen. Wanneer dit gebeurt, voelt de tiener zich geliefd. Als hij zich niet verbonden, geaccepteerd, gekoesterd voelt, is zijn emotionele liefdestank leeg - en die leegheid zal een grote invloed hebben op zijn gedrag.
De vijf talen van liefde zijn de vijf meest effectieve manieren om de emotionele liefdestank van uw tiener gevuld te houden:
- Positieve woorden
- Lichamelijke aanraking
- Tijd en aandacht
- Dienstbaarheid
- Cadeaus
1) Positieve woorden
De meest tieners worstelen met hun identiteit: ze vergelijken zich lichamelijk, intellectueel en sociaal met hun vrienden. Velen voelen zich onzeker, hebben een laag zelfbeeld en geven zichzelf de schuld. Als er een periode in het leven is waarin mensen het nodig hebben om meer positieve, bevestigende woorden te horen, dan is het wel de tienerjaren. En toch is net dit de periode waarin ouders negatieve woorden gebruiken in hun pogingen om de tiener er toe te bewegen te doen wat volgens hen het beste is. Het is heel belangrijk dat ouders met hun woorden tieners opbouwen en bevestigen.
Positieve woorden kunnen bestaan uit:
- Prijzende woorden (oprecht en specifieke dingen benoemen). Voorbeeld: tiener heeft net 2 uur lang het gras gemaaid: dat is niet het moment om hem er op te wijzen dat hij bepaalde stukken overgeslagen heeft. Zijn inspanningen belonen met lof: dan voelt hij zich gewaardeerd, en is hij gemotiveerd om het nog te doen. Als hij de volgende keer met maaien begint, zal hij ook open staan voor instructies hoe hij het nog beter kan doen.
- Woorden van genegenheid: “ik hou van je”. Bij moeders gaat dat “vanzelf”. Vaders: tiener in de ogen kijken, uw handen op zijn of haar schouders: “wat ik nu ga zeggen, is ontzettend belangrijk voor me. Ik wil dat je goed luistert”. In de ogen kijken: “ik hou heel veel van je”, en omhelzing geven. Andere manieren zoeken om “ik hou van je”, genegenheid te verwoorden.
Wanneer de liefdestank van een tiener leeg is, en hij zich afgewezen voelt ipv geliefd, wordt het heel erg moeilijk om meningsverschillen uit te praten zonder te verzanden in ruzie en kritiek.
2) Lichamelijke aanraking
Tieners zijn anders dan kinderen. De manier van aanraken is anders, mag niet bedreigend zijn voor hun gevoel van onafhankelijkheid.
De lichaamstaal zegt veel over de stemming van de tiener: bv hoe dicht ze staan, of armen over elkaar geslagen. We moeten deze lichaamstaal observeren om de geschikte tijd te weten voor een liefdevolle aanraking van de tiener.
Wanneer we alleen liefde tonen aan onze tieners wanneer ze dingen doen die ons plezier doen, is dat geen onvoorwaardelijke liefde, maar manipulatief.
Deze liefdestaal is gemakkelijk te spreken. Zelfs mogelijk om tegelijkertijd ongenoegen kenbaar te maken als uw liefde te uiten.
Vaders: tienerdochter heeft het nodig zich als vrouw goed te voelen. Ze moet het gevoel hebben dat ze aantrekkelijk is voor het mannelijk geslacht. Het is de rol van de vader om haar dit gevoel over haar zelf te geven. Gepaste lichamelijke aanraking is hier een middel toe. Als de vader geen lichamelijke genegenheid meer toont, gaat ze dit elders zoeken.
3) Tijd en aandacht
De bedoeling van samenzijn is met elkaar in contact te zijn. Een van de belangrijkste dialecten van deze liefdestaal is het goede gesprek: met de tiener praten (niet tegen hem praten).
Waar de liefdestaal positieve woorden focust op wat we zeggen, ligt bij de liefdestaal tijd en aandacht de focus op wat we horen.
Tips voor een goed gesprek:
- Oogcontact houden
- Onverdeelde aandacht: niet tegelijkertijd iets anders doen
- Luister naar gevoelens: je de vraag stellen, welke emoties spelen er bij hem? Als je denkt het antwoord te weten, vragen of dat klopt
- Observeer de lichaamstaal (zegt veel over de gevoelens, soms een andere boodschap dan de gesproken woorden)
- Niet onderbreken
- Stel reflectievragen: controleren of je het juist begrepen hebt: “wat ik je hoor zeggen is, … Klopt dat?”
- Toon begrip
- Vraag toestemming om uw zienswijze te delen: de tiener als iemand behandelen die volwassen aan het worden is
Ik-boodschappen: zinnen beginnen met ik ipv jij: “ik denk … ik voel … ik wil” ipv “jij hebt het verkeerd…” “jij begrijpt het niet…” enz… Zo vermijden we om verwijtend, beschuldigend te zijn. Het vraagt tijd om onszelf die gewoonte aan te leren: dat kan je ook tegen de tiener zeggen (bv. we kunnen ons herpakken als we toch beschuldigend hebben gesproken): “weet je waarom ik een nieuwe manier van communiceren wil leren? Ik wil je niet veroordelen; ik wil je begrijpen. En tegelijkertijd wil ik dat jij begrijpt hoe ik me voel en wat ik denk.”
Tieners onderzoeken de overtuigingen waarmee ze zijn opgegroeid en stellen hun eigen waardensysteem vast: om hierop invloed te kunnen hebben, moeten ouders leren niet te preken, maar om leraar te zijn: op een kalme en redelijke manier ideeën delen, met openheid voor de ideeën van de ander: “ik ben benieuwd wat jouw opvatting hierover is”. We moeten met de tiener omgaan als een liefdevolle ouder die erkent dat de tiener in de overgang naar volwassenheid is, en die ernaar zoekt om die overgang op een gezonde en liefdevolle manier te begeleiden.
Om die reden volstaat het ook niet meer om iets te eisen “omdat ik het zeg”, zoals bij kleinere kinderen wel kan. Bij tieners is het nodig om uit te leggen waarom we iets van hen verwachten.
Wat als een tiener niet wil praten? Tieners hebben een grotere behoefte aan privacy dan jongere kinderen. Ze worden onafhankelijk en hebben eigen gedachten en gevoelens die afwijken van deze van de ouders. Soms willen tieners niet praten omdat ze het voor zichzelf willen uitdokteren. We kunnen hen laten weten dat we beschikbaar zijn als ze willen praten. Door gevoelig te zijn voor de stemming van de tiener kunnen we helpen de deur van de communicatie te openen: “je ziet er uit alsof je een zware dag hebt gehad. Wil je er over praten?”
Het is nodig om gelegenheden te scheppen voor het geven van tijd en aandacht (activiteiten, uitstappen bv), en daarbij rekening houden met de interesses van de tiener. Je hoort wel vaker van tieners die niet meer willen meegaan op een uitstap met het gezin: het is belangrijk om de tiener als een persoon te behandelen (en dus zijn onafhankelijkheid en identiteit respecteren) en met de tiener te overleggen bij het maken van plannen voor bv een uitstap.
4) Dienstbaarheid
Dienstbaarheid is een krachtige uitdrukking van liefde: "De Mensenzoon is niet gekomen om gediend te worden, maar om te dienen en Zijn leven te geven als losprijs voor velen"
We vergeten soms dat de dagelijkse, gewone dingen die we doen voor onze kinderen, uitingen van liefde zijn, met verstrekkende gevolgen. We moeten er aandacht voor hebben dat onze dienstbaarheid liefde communiceert.
We moeten ook hier opletten voor manipulatie (bv. ik breng je met de auto als je je kamer hebt opgeruimd): liefde is onvoorwaardelijk, wordt niet verdiend. In sommige gevallen kan “belonen” (gedragsmodificatie) helpen om gedrag bij de tiener te verbeteren, maar dan tijdelijk. Dit is volgens Chapman niet de beste manier om een tiener op te voeden.
Als we onze kinderen altijd dienen, hoe kunnen ze dan leren om zelf dingen te doen en anderen te dienen? We moeten de daden van dienstbaarheid zorgvuldig kiezen, anders krijgen we een tiener die neemt en nooit leert om te geven. Een maaltijd klaarmaken is bijv. een daad van dienstbaarheid, maar een tiener leren hoe hij zelf een maaltijd kan klaarmaken, is een nog grotere daad van dienstbaarheid. Gouden regel: de tieners dienen in de dingen die ze zelf niet kunnen. Hierdoor kunnen ze ook de liefdestaal van dienstbaarheid leren.
5) Cadeaus
Een cadeau is niet iets dat een tiener verdient, het wordt gegeven omdat de ouder graag onvoorwaardelijke liefde aan tiener wil tonen.
Het doel is dus uiten van liefde: we willen dat de persoon ten diepste voelt: ik vindt je belangrijk, ik hou van je. Dit wordt versterkt als er aandacht wordt gegeven aan de “ceremonie” bij het overhandigen van het cadeau. (bv cadeau inpakken, overhandigen in het bijzijn van het gezin, met positieve woorden, lichamelijke aanraking). Anders heeft het cadeau weinig emotionele betekenis, zal het niet echt gewaardeerd worden door tiener (meer als iets waar hij recht op heeft)
Is het cadeau goed voor mijn kind? We moeten rekening houden met de mate van volwassenheid en verantwoordelijkheid van de tiener: bv. kosten voor de hogere studies: onvoorwaardelijk als cadeau of is die periode meer geschikt om de tiener verantwoordelijkheid aan te leren (de taal van dienstbaarheid te leren spreken)?
Ontdek de eerste liefdestaal van uw tiener
Tieners hebben het nodig dat ze via alle vijf de liefdestalen liefde ontvangen van hun ouders: de eerste liefdestaal spreekt dieper tot hem en zal zijn liefdestank sneller vullen. Wanneer hij eenmaal voldoende liefde ontvangt in zijn eerste taal, worden de andere liefdestalen belangrijker.
De eerste liefdestaal blijft dezelfde als het kind een tiener wordt. We moeten rekening houden met het feit dat de tiener groeit in onafhankelijkheid en zijn eigen identiteit ontwikkelt. Daarom moeten we ons anders gaan uitdrukken in zijn liefdestaal dan toen de tiener nog kind was, een nieuw dialect te leren: bv. positieve woorden: de woorden die de tiener als kind (graag) hoorde, associeert hij nu met zijn kinderjaren. Hij wil nu zelfstandig worden en niet langer als een kind behandeld. Dus moeten we meer volwassen woorden gebruiken. Bij de taal van dienstbaarheid moet deze meer gericht worden op het aanleren van dingen.
Hoe de eerste taal ontdekken?
Tieners onderzoeken de overtuigingen waarmee ze zijn opgegroeid en stellen hun eigen waardensysteem vast: om hierop invloed te kunnen hebben, moeten ouders leren niet te preken, maar om leraar te zijn: op een kalme en redelijke manier ideeën delen, met openheid voor de ideeën van de ander: “ik ben benieuwd wat jouw opvatting hierover is”. We moeten met de tiener omgaan als een liefdevolle ouder die erkent dat de tiener in de overgang naar volwassenheid is, en die ernaar zoekt om die overgang op een gezonde en liefdevolle manier te begeleiden.
Om die reden volstaat het ook niet meer om iets te eisen “omdat ik het zeg”, zoals bij kleinere kinderen wel kan. Bij tieners is het nodig om uit te leggen waarom we iets van hen verwachten.
Wat als een tiener niet wil praten? Tieners hebben een grotere behoefte aan privacy dan jongere kinderen. Ze worden onafhankelijk en hebben eigen gedachten en gevoelens die afwijken van deze van de ouders. Soms willen tieners niet praten omdat ze het voor zichzelf willen uitdokteren. We kunnen hen laten weten dat we beschikbaar zijn als ze willen praten. Door gevoelig te zijn voor de stemming van de tiener kunnen we helpen de deur van de communicatie te openen: “je ziet er uit alsof je een zware dag hebt gehad. Wil je er over praten?”
Het is nodig om gelegenheden te scheppen voor het geven van tijd en aandacht (activiteiten, uitstappen bv), en daarbij rekening houden met de interesses van de tiener. Je hoort wel vaker van tieners die niet meer willen meegaan op een uitstap met het gezin: het is belangrijk om de tiener als een persoon te behandelen (en dus zijn onafhankelijkheid en identiteit respecteren) en met de tiener te overleggen bij het maken van plannen voor bv een uitstap.
4) Dienstbaarheid
Dienstbaarheid is een krachtige uitdrukking van liefde: "De Mensenzoon is niet gekomen om gediend te worden, maar om te dienen en Zijn leven te geven als losprijs voor velen"
We vergeten soms dat de dagelijkse, gewone dingen die we doen voor onze kinderen, uitingen van liefde zijn, met verstrekkende gevolgen. We moeten er aandacht voor hebben dat onze dienstbaarheid liefde communiceert.
We moeten ook hier opletten voor manipulatie (bv. ik breng je met de auto als je je kamer hebt opgeruimd): liefde is onvoorwaardelijk, wordt niet verdiend. In sommige gevallen kan “belonen” (gedragsmodificatie) helpen om gedrag bij de tiener te verbeteren, maar dan tijdelijk. Dit is volgens Chapman niet de beste manier om een tiener op te voeden.
Als we onze kinderen altijd dienen, hoe kunnen ze dan leren om zelf dingen te doen en anderen te dienen? We moeten de daden van dienstbaarheid zorgvuldig kiezen, anders krijgen we een tiener die neemt en nooit leert om te geven. Een maaltijd klaarmaken is bijv. een daad van dienstbaarheid, maar een tiener leren hoe hij zelf een maaltijd kan klaarmaken, is een nog grotere daad van dienstbaarheid. Gouden regel: de tieners dienen in de dingen die ze zelf niet kunnen. Hierdoor kunnen ze ook de liefdestaal van dienstbaarheid leren.
5) Cadeaus
Een cadeau is niet iets dat een tiener verdient, het wordt gegeven omdat de ouder graag onvoorwaardelijke liefde aan tiener wil tonen.
Het doel is dus uiten van liefde: we willen dat de persoon ten diepste voelt: ik vindt je belangrijk, ik hou van je. Dit wordt versterkt als er aandacht wordt gegeven aan de “ceremonie” bij het overhandigen van het cadeau. (bv cadeau inpakken, overhandigen in het bijzijn van het gezin, met positieve woorden, lichamelijke aanraking). Anders heeft het cadeau weinig emotionele betekenis, zal het niet echt gewaardeerd worden door tiener (meer als iets waar hij recht op heeft)
Is het cadeau goed voor mijn kind? We moeten rekening houden met de mate van volwassenheid en verantwoordelijkheid van de tiener: bv. kosten voor de hogere studies: onvoorwaardelijk als cadeau of is die periode meer geschikt om de tiener verantwoordelijkheid aan te leren (de taal van dienstbaarheid te leren spreken)?
Ontdek de eerste liefdestaal van uw tiener
Tieners hebben het nodig dat ze via alle vijf de liefdestalen liefde ontvangen van hun ouders: de eerste liefdestaal spreekt dieper tot hem en zal zijn liefdestank sneller vullen. Wanneer hij eenmaal voldoende liefde ontvangt in zijn eerste taal, worden de andere liefdestalen belangrijker.
De eerste liefdestaal blijft dezelfde als het kind een tiener wordt. We moeten rekening houden met het feit dat de tiener groeit in onafhankelijkheid en zijn eigen identiteit ontwikkelt. Daarom moeten we ons anders gaan uitdrukken in zijn liefdestaal dan toen de tiener nog kind was, een nieuw dialect te leren: bv. positieve woorden: de woorden die de tiener als kind (graag) hoorde, associeert hij nu met zijn kinderjaren. Hij wil nu zelfstandig worden en niet langer als een kind behandeld. Dus moeten we meer volwassen woorden gebruiken. Bij de taal van dienstbaarheid moet deze meer gericht worden op het aanleren van dingen.
Hoe de eerste taal ontdekken?
- Stel vragen, bijvoorbeeld:
- Wat zou volgens jou onze relatie kunnen verbeteren? Als jij iets aan mij zou kunnen veranderen, wat zou het zijn?
- Wie is je beste vriend? Wat doet hij waardoor je het gevoel hebt dat hij je beste vriend is? “Hij luistert wanneer ik wat zeg en probeert me te begrijpen.” (tijd en aandacht)
- Als je je oma zou willen laten zien dat je echt van haar houdt, hoe zou je dat dan doen?
- Het heeft weinig zin om het concept van de liefdestalen uit te leggen en dan te vragen: wat is je eerste liefdestaal? Vaak zal de tiener dan eerder een poging doen om een tijdelijke behoefte te bevredigen.
- Observeer:
- De meeste mensen hebben de neiging om hun eigen eerste liefdestaal te spreken (maar niet altijd: soms aangeleerd, omdat ze het bij een van de ouders zien)
- Observeer daarom vooral wat de tiener vraagt, of waarover hij klaagt. Bv. kind dat regelmatig klaagt dat het alleen maar kritiek krijgt: de eerste liefdestaal is dan wellicht positieve woorden. Of dat hij nooit hulp krijgt bij zijn huiswerk, bij het herstellen van zijn fiets: eerste liefdestaal dienstbaarheid.
- Experimenteer:
- Telkens voor een week een andere liefdestaal spreken, en observeer de houding van de tiener.
- Andere mogelijkheid: ik heb vanmiddag 2 uurtjes vrij: zullen we samen gaan vliegeren of naar de winkel gaan voor nieuwe batterijen voor je foto-camera? Hier wordt duidelijk aan welke liefdestaal hij het meest behoefte aan heeft: tijd en aandacht, of cadeau.
Spreek alle vijf de liefdestalen: alle tieners hebben het nodig om in de vijf liefdestalen liefde te ontvangen, maar moeten ook alle vijf liefdestalen leren spreken. Een tiener die liefde heeft leren ontvangen en geven in de vijf talen heeft een belangrijke voorsprong in al zijn toekomstige relaties.
Verantwoordelijkheid leren
De tiener die leert verantwoordelijk te zijn voor zijn eigen daden terwijl hij ook zijn onafhankelijkheid en identiteit ontwikkelt, zal een goede zelfachting ontwikkelen, zal zinnige dingen doen en een constructieve bijdrage leveren aan de wereld om hem heen. Tieners die geen verantwoordelijkheid leren, zullen moeilijke tieners zijn, en later ook moeilijke volwassenen.
Het geven van liefde aan de tiener schept een atmosfeer waarin we kunnen meegaan in hun groeiende onafhankelijkheid en tegelijkertijd kunnen aandringen op verantwoordelijk gedrag. Om hen te helpen groeien in verantwoordelijkheid zijn regels nodig, en bijhorende ‘sancties’, consequenties.
Net omdat de tieners onafhankelijkheid ontwikkelt, heeft hij er behoefte aan om betrokken te zijn bij het vaststellen van de regels en het bepalen van de consequenties. Chapman raadt aan om een “gezinsvergadering” te houden met de tiener nog voor die echt begint te puberen: tiener erin bevestigen dat hij of zij nu tiener is en dat er daarom opnieuw over de huisregels nagedacht moet worden om er meer vrijheid en verantwoordelijkheid in aan te brengen.
Die regels moeten zo duidelijk en zo redelijk mogelijk zijn. Regels zonder consequenties zijn waardeloos. Tieners hebben geen respect voor ouders die er niet op uit zijn om regels krachtig en liefdevol te handhaven.
Consequenties:
Verantwoordelijkheid leren
De tiener die leert verantwoordelijk te zijn voor zijn eigen daden terwijl hij ook zijn onafhankelijkheid en identiteit ontwikkelt, zal een goede zelfachting ontwikkelen, zal zinnige dingen doen en een constructieve bijdrage leveren aan de wereld om hem heen. Tieners die geen verantwoordelijkheid leren, zullen moeilijke tieners zijn, en later ook moeilijke volwassenen.
Het geven van liefde aan de tiener schept een atmosfeer waarin we kunnen meegaan in hun groeiende onafhankelijkheid en tegelijkertijd kunnen aandringen op verantwoordelijk gedrag. Om hen te helpen groeien in verantwoordelijkheid zijn regels nodig, en bijhorende ‘sancties’, consequenties.
Net omdat de tieners onafhankelijkheid ontwikkelt, heeft hij er behoefte aan om betrokken te zijn bij het vaststellen van de regels en het bepalen van de consequenties. Chapman raadt aan om een “gezinsvergadering” te houden met de tiener nog voor die echt begint te puberen: tiener erin bevestigen dat hij of zij nu tiener is en dat er daarom opnieuw over de huisregels nagedacht moet worden om er meer vrijheid en verantwoordelijkheid in aan te brengen.
Die regels moeten zo duidelijk en zo redelijk mogelijk zijn. Regels zonder consequenties zijn waardeloos. Tieners hebben geen respect voor ouders die er niet op uit zijn om regels krachtig en liefdevol te handhaven.
Consequenties:
- Moeten worden vastgesteld voordat er een overtreding plaatsvindt. Consequenties vastleggen in overleg met de tiener (doorgaans zullen ze strenger zijn voor zichzelf dan de ouders)
- Moeten consequent, maar in liefde toegepast worden: onze tieners moeten voelen dat we van hen houden, ook al hebben ze de regel overtreden. Onze tieners hebben onze sympathie nodig en ons begrip, maar ook weer niet zodanig dat we capituleren en de consequenties verzachten.
- Wat zijn de belangrijkste punten om mijn tiener te helpen uit te groeien tot een rijpe volwassene?
- Welke gevaren moeten worden omzeild en welke verantwoordelijkheden moeten worden aangeleerd? Sommige regels zijn verboden, om de tiener te weerhouden van woorden of gedrag die lichamelijk of emotioneel destructief zijn voor hemzelf of anderen. Andere regels willen de tiener helpen om zich te oefenen in positief gedrag dat zijn eigen volwassenheid zal bevorderen en het leven van de mensen om hem heen zal verrijken.
Er zijn verschillende gebieden te onderscheiden, waar regels en bijhorende consequenties de tiener moeten helpen om te groeien in verantwoordelijkheid:
- Huishoudelijke mogelijkheden: wanneer tieners moeten leren om buiten het gezin te dienen, zullen ze dit eerst moeten leren binnen het gezin. Een tiener is tot steeds meer in staat: dat betekent niet enkel meer vrijheid om dingen buitenshuis te doen, maar ook meer verantwoordelijkheid opnemen binnenshuis. Als hij toont dat hij volwassen genoeg is om zijn verantwoordelijkheid serieus te nemen, is hij ook volwassen genoeg om meer vrijheden te krijgen. Wil hij toegewezen verantwoordelijkheden niet uitvoeren, dan worden de consequenties vastgesteld in termen van vrijheidsverlies.
- Inzet voor school
- Omgaan met geld: bv. indien hij zakgeld krijgt, overeenkomen over welke kosten hij zelf draagt (bijvoorbeeld een gedeelte van de kledij…): zo leert hij verantwoordelijk omgaan met geld. Naar tiener communiceren dat je hem een toelage geeft omdat je van hem houdt en omdat je wil dat hij verantwoordelijk met geld leert omgaan.
- Relaties: belangrijk hierbij is dat te vroege verkering nefast is voor de ontwikkeling van emotionele en sociale volwassenheid
- Omgaan met alcohol/drugs
Reacties
Een reactie posten